PUBLII VERGILI MARONIS, GEORGICON LIBER PRIMVS

PUBLII VERGILI MARONIS

GEORGICON LIBER PRIMVS

Quid faciat lætas segetes, quo sidere terram

uertere, Mæcenas, ulmisque adiungere uitis

conueniat, quæ cura boum, qui cultus habendo

sit pecori, apibus quanta experientia parcis,

hinc canere incipiam. uos, o clarissima mundi 5

lumina, labentem cælo quæ ducitis annum;

Liber et alma Ceres, uestro si munere tellus

Chaoniam pingui glandem mutauit arista,

poculaque inuentis Acheloia miscuit uuis;

et uos, agrestum præsentia numina, Fauni 10

(ferte simul Faunique pedem Dryadesque puellæ:

munera uestra cano); tuque o, cui prima frementem

fudit equum magno tellus percussa tridenti,

Neptune; et cultor nemorum, cui pinguia Ceæ

ter centum niuei tondent dumeta iuuenci; 15

ipse nemus linquens patrium saltusque Lycæi

Pan, ouium custos, tua si tibi Mænala curæ,

adsis, o Tegeæe, fauens, oleæque Minerua

inuentrix, uncique puer monstrator aratri,

et teneram ab radice ferens, Siluane, cupressum: 20

dique deæque omnes, studium quibus arua tueri,

quique nouas alitis non ullo semine fruges

quique satis largum cælo demittitis imbrem.

tuque adeo, quem mox quæ sint habitura deorum

concilia incertum est, urbisne inuisere, Cæsar, 25

terrarumque uelis curam, et te maximus orbis

auctorem frugum tempestatumque potentem

accipiat cingens materna tempora myrto;

an deus immensi uenias maris ac tua nautæ

numina sola colant, tibi seruiat ultima Thule, 30

teque sibi generum Tethys emat omnibus undis;

anne nouum tardis sidus te mensibus addas,

qua locus Erigonen inter Chelasque sequentis

panditur (ipse tibi iam bracchia contrahit ardens

Scorpius et cæli iusta plus parte reliquit); 35

quidquid eris (nam te nec sperant Tartara regem,

nec tibi regnandi ueniat tam dira cupido,

quamuis Elysios miretur Græcia campos

nec repetita sequi curet Proserpina matrem),

da facilem cursum atque audacibus adnue cœptis, 40

ignarosque uiæ mecum miseratus agrestis

ingredere et uotis iam nunc adsuesce uocari.

     Vere nouo, gelidus canis cum montibus umor

liquitur et Zephyro putris se glæba resoluit,

depresso incipiat iam tum mihi taurus aratro 45

ingemere et sulco attritus splendescere uomer.

illa seges demum uotis respondet auari

agricolæ, bis quæ solem, bis frigora sensit;

illius immensæ ruperunt horrea messes.

ac prius ignotum ferro quam scindimus æquor, 50

uentos et uarium cæli prædiscere morem

cura sit ac patrios cultusque habitusque locorum,

et quid quæque ferat regio et quid quæque recuset.

hic segetes, illic ueniunt felicius uuæ,

arborei fetus alibi atque inussa uirescunt 55

gramina. nonne uides, croceos ut Tmolus odores,

India mittit ebur, molles sua tura Sabæi,

at Chalybes nudi ferrum uirosaque Pontus

castorea, Eliadum palmas Epiros equarum?

continuo has leges æternaque fœdera certis 60

imposuit natura locis, quo tempore primum

Deucalion uacuum lapides iactauit in orbem,

unde homines nati, durum genus. ergo age, terræ

pingue solum primis extemplo a mensibus anni

fortes inuertant tauri, glæbasque iacentis 65

puluerulenta coquat maturis solibus æstas;

at si non fuerit tellus fecunda, sub ipsum

Arcturum tenui sat erit suspendere sulco:

illic, officiant lætis ne frugibus herbæ,

hic, sterilem exiguus ne deserat umor harenam. 70

     Alternis idem tonsas cessare noualis

et segnem patiere situ durescere campum;

aut ibi flaua seres mutato sidere farra,

unde prius lætum siliqua quassante legumen

aut tenuis fetus uiciæ tristisque lupini 75

sustuleris fragilis calamos siluamque sonantem.

urit enim lini campum seges, urit auenæ,

urunt Lethæo perfusa papauera somno;

sed tamen alternis facilis labor, arida tantum

ne saturare fimo pingui pudeat sola neue 80

effetos cinerem immundum iactare per agros.

sic quoque mutatis requiescunt fetibus arua,

nec nulla interea est inaratæ gratia terræ.

sæpe etiam sterilis incendere profuit agros

atque leuem stipulam crepitantibus urere flammis: 85

siue inde occultas uiris et pabula terræ

pinguia concipiunt, siue illis omne per ignem

excoquitur uitium atque exsudat inutilis umor,

seu pluris calor ille uias et cæca relaxat

spiramenta, nouas ueniat qua sucus in herbas, 90

seu durat magis et uenas astringit hiantis,

ne tenues pluuiæ rapidiue potentia solis

acrior aut Boreæ penetrabile frigus adurat.

multum adeo, rastris glæbas qui frangit inertis

uimineasque trahit cratis, iuuat arua, neque illum 95

flaua Ceres alto nequiquam spectat Olympo;

et qui, proscisso quæ suscitat æquore terga,

rursus in obliquum uerso perrumpit aratro

exercetque frequens tellurem atque imperat aruis.

     Vmida solstitia atque hiemes orate serenas, 100

agricolæ; hiberno lætissima puluere farra,

lætus ager: nullo tantum se Mysia cultu

iactat et ipsa suas mirantur Gargara messis.

quid dicam, iacto qui semine comminus arua

insequitur cumulosque ruit male pinguis harenæ, 105

deinde satis fluuium inducit riuosque sequentis,

et, cum exustus ager morientibus æstuat herbis,

ecce supercilio cliuosi tramitis undam

elicit? illa cadens raucum per leuia murmur

saxa ciet, scatebrisque arentia temperat arua. 110

quid qui, ne grauidis procumbat culmus aristis,

luxuriem segetum tenera depascit in herba,

cum primum sulcos æquant sata, quique paludis

collectum umorem bibula deducit harena?

præsertim incertis si mensibus amnis abundans 115

exit et obducto late tenet omnia limo,

unde cauæ tepido sudant umore lacunæ.

     Nec tamen, hæc cum sint hominumque boumque labores

uersando terram experti, nihil improbus anser

Strymoniæque grues et amaris intiba fibris 120

officiunt aut umbra nocet. pater ipse colendi

haud facilem esse uiam uoluit, primusque per artem

mouit agros, curis acuens mortalia corda

nec torpere graui passus sua regna ueterno.

ante Iouem nulli subigebant arua coloni: 125

ne signare quidem aut partiri limite campum

fas erat; in medium quærebant, ipsaque tellus

omnia liberius nullo poscente ferebat.

ille malum uirus serpentibus addidit atris

prædarique lupos iussit pontumque moueri, 130

mellaque decussit foliis ignemque remouit

et passim riuis currentia uina repressit,

ut uarias usus meditando extunderet artis

paulatim, et sulcis frumenti quæreret herbam,

ut silicis uenis abstrusum excuderet ignem. 135

tunc alnos primum fluuii sensere cauatas;

nauita tum stellis numeros et nomina fecit

Pleiadas, Hyadas, claramque Lycaonis Arcton.

tum laqueis captare feras et fallere uisco

inuentum et magnos canibus circumdare saltus; 140

atque alius latum funda iam uerberat amnem

alta petens, pelagoque alius trahit umida lina.

tum ferri rigor atque argutæ lammina serræ

(nam primi cuneis scindebant fissile lignum),

tum uariæ uenere artes. labor omnia uicit 145

improbus et duris urgens in rebus egestas.

prima Ceres ferro mortalis uertere terram

instituit, cum iam glandes atque arbuta sacræ

deficerent siluæ et uictum Dodona negaret.

mox et frumentis labor additus, ut mala culmos 150

esset robigo segnisque horreret in aruis

carduus; intereunt segetes, subit aspera silua

lappæque tribolique, interque nitentia culta

infelix lolium et steriles dominantur auenæ.

quod nisi et adsiduis herbam insectabere rastris 155

et sonitu terrebis auis et ruris opaci

falce premes umbras uotisque uocaueris imbrem,

heu magnum alterius frustra spectabis aceruum

concussaque famem in siluis solabere quercu.

     Dicendum et quæ sint duris agrestibus arma, 160

quis sine nec potuere seri nec surgere messes:

uomis et inflexi primum graue robur aratri,

tardaque Eleusinæ matris uoluentia plaustra,

tribulaque traheæque et iniquo pondere rastri;

uirgea præterea Celei uilisque supellex, 165

arbuteæ crates et mystica uannus Iacchi;

omnia quæ multo ante memor prouisa repones,

si te digna manet diuini gloria ruris.

continuo in siluis magna ui flexa domatur

in burim et curui formam accipit ulmus aratri. 170

huic a stirpe pedes temo protentus in octo,

binæ aures, duplici aptantur dentalia dorso.

cæditur et tilia ante iugo leuis altaque fagus

stiuaque, quæ currus a tergo torqueat imos,

et suspensa focis explorat robora fumus. 175

     Possum multa tibi ueterum præcepta referre,

ni refugis tenuisque piget cognoscere curas.

area cum primis ingenti æquanda cylindro

et uertenda manu et creta solidanda tenaci,

ne subeant herbæ neu puluere uicta fatiscat, 180

tum uariæ inludant pestes: sæpe exiguus mus

sub terris posuitque domos atque horrea fecit,

aut oculis capti fodere cubilia talpæ,

inuentusque cauis bufo et quæ plurima terræ

monstra ferunt, populatque ingentem farris aceruum 185

curculio atque inopi metuens formica senectæ.

contemplator item, cum se nux plurima siluis

induet in florem et ramos curuabit olentis:

si superant fetus, pariter frumenta sequentur

magnaque cum magno ueniet tritura calore; 190

at si luxuria foliorum exuberat umbra,

nequiquam pinguis palea teret area culmos.

semina uidi equidem multos medicare serentis

et nitro prius et nigra perfundere amurca,

grandior ut fetus siliquis fallacibus esset 195

et quamuis igni exiguo properata maderent.

uidi lecta diu et multo spectata labore

degenerare tamen, ni uis humana quotannis

maxima quæque manu legeret: sic omnia fatis

in peius ruere ac retro sublapsa referri, 200

non aliter quam qui aduerso uix flumine lembum

remigiis subigit, si bracchia forte remisit,

atque illum in præceps prono rapit alueus amni.

     Præterea tam sunt Arcturi sidera nobis

Hædorumque dies seruandi et lucidus Anguis, 205

quam quibus in patriam uentosa per æquora uectis

Pontus et ostriferi fauces temptantur Abydi.

Libra die somnique pares ubi fecerit horas

et medium luci atque umbris iam diuidit orbem,

exercete, uiri, tauros, serite hordea campis 210

usque sub extremum brumæ intractabilis imbrem;

nec non et lini segetem et Cereale papauer

tempus humo tegere et iamdudum incumbere aratris,

dum sicca tellure licet, dum nubila pendent.

uere fabis satio; tum te quoque, medica, putres 215

accipiunt sulci et milio uenit annua cura,

candidus auratis aperit cum cornibus annum

Taurus et auerso cedens Canis occidit astro.

at si triticeam in messem robustaque farra

exercebis humum solisque instabis aristis, 220

ante tibi Eoæ Atlantides abscondantur

Cnosiaque ardentis decedat stella Coronæ,

debita quam sulcis committas semina quamque

inuitæ properes anni spem credere terræ.

multi ante occasum Maiæ cœpere; sed illos 225

exspectata seges uanis elusit auenis.

si uero uiciamque seres uilemque phaselum

nec Pelusiacæ curam aspernabere lentis,

haud obscura cadens mittet tibi signa Bootes:

incipe et ad medias sementem extende pruinas. 230

     Idcirco certis dimensum partibus orbem

per duodena regit mundi sol aureus astra.

quinque tenent cælum zonæ: quarum una corusco

semper sole rubens et torrida semper ab igni;

quam circum extremæ dextra læuaque trahuntur 235

cæruleæ, glacie concretæ atque imbribus atris;

has inter mediamque duæ mortalibus ægris

munere concessæ diuum, et uia secta per ambas,

obliquus qua se signorum uerteret ordo.

mundus, ut ad Scythiam Riphæasque arduus arces 240

consurgit, premitur Libyæ deuexus in Austros.

hic uertex nobis semper sublimis; at illum

sub pedibus Styx atra uidet Manesque profundi.

maximus hic flexu sinuoso elabitur Anguis

circum perque duas in morem fluminis Arctos, 245

Arctos Oceani metuentis æquore tingi.

illic, ut perhibent, aut intempesta silet nox

semper et obtenta densentur nocte tenebræ;

aut redit a nobis Aurora diemque reducit,

nosque ubi primus equis Oriens adflauit anhelis 250

illic sera rubens accendit lumina Vesper.

hinc tempestates dubio prædiscere cælo

possumus, hinc messisque diem tempusque serendi,

et quando infidum remis impellere marmor

conueniat, quando armatas deducere classis, 255

aut tempestiuam siluis euertere pinum;

nec frustra signorum obitus speculamur et ortus

temporibusque parem diuersis quattuor annum.

     Frigidus agricolam si quando continet imber,

multa, forent quæ mox cælo properanda sereno, 260

maturare datur: durum procudit arator

uomeris obtunsi dentem, cauat arbore lintres,

aut pecori signum aut numeros impressit aceruis.

exacuunt alii uallos furcasque bicornis

atque Amerina parant lentæ retinacula uiti. 265

nunc facilis rubea texatur fiscina uirga,

nunc torrete igni fruges, nunc frangite saxo.

quippe etiam festis quædam exercere diebus

fas et iura sinunt: riuos deducere nulla

religio uetuit, segeti prætendere sæpem, 270

insidias auibus moliri, incendere uepres

balantumque gregem fluuio mersare salubri.

sæpe oleo tardi costas agitator aselli

uilibus aut onerat pomis, lapidemque reuertens

incusum aut atræ massam picis urbe reportat. 275

     Ipsa dies alios alio dedit ordine luna

felicis operum. quintam fuge: pallidus Orcus

Eumenidesque satæ; tum partu Terra nefando

Coeumque Iapetumque creat sæuumque Typhœa

et coniuratos cælum rescindere fratres. 280

ter sunt conati imponere Pelio Ossam

scilicet atque Ossæ frondosum inuoluere Olympum;

ter pater exstructos disiecit fulmine montis.

septima post decimam felix et ponere uitem

et prensos domitare boues et licia telæ 285

addere. nona fugæ melior, contraria furtis.

     Multa adeo gelida melius se nocte dedere

aut cum sole nouo terras inrorat Eous.

nocte leues melius stipulæ, nocte arida prata

tondentur, noctes lentus non deficit umor. 290

et quidam seros hiberni ad luminis ignis

peruigilat ferroque faces inspicat acuto.

interea longum cantu solata laborem

arguto coniunx percurrit pectine telas,

aut dulcis musti Volcano decoquit umorem 295

et foliis undam trepidi despumat æni.

at rubicunda Ceres medio succiditur æstu

et medio tostas æstu terit area fruges.

nudus ara, sere nudus. hiems ignaua colono:

frigoribus parto agricolæ plerumque fruuntur 300

mutuaque inter se læti conuiuia curant.

inuitat genialis hiems curasque resoluit,

ceu pressæ cum iam portum tetigere carinæ,

puppibus et læti nautæ imposuere coronas.

sed tamen et quernas glandes tum stringere tempus 305

et lauri bacas oleamque cruentaque myrta,

tum gruibus pedicas et retia ponere ceruis

auritosque sequi lepores, tum figere dammas

stuppea torquentem Balearis uerbera fundæ,

cum nix alta iacet, glaciem cum flumina trudunt. 310

     Quid tempestates autumni et sidera dicam,

atque, ubi iam breuiorque dies et mollior æstas,

quæ uigilanda uiris? uel cum ruit imbriferum uer,

spicea iam campis cum messis inhorruit et cum

frumenta in uiridi stipula lactentia turgent? 315

sæpe ego, cum flauis messorem induceret aruis

agricola et fragili iam stringeret hordea culmo,

omnia uentorum concurrere prœlia uidi,

quæ grauidam late segetem ab radicibus imis

sublimem expulsam eruerent: ita turbine nigro  320

ferret hiems culmumque leuem stipulasque uolantis.

sæpe etiam immensum cælo uenit agmen aquarum

et fœdam glomerant tempestatem imbribus atris

collectæ ex alto nubes; ruit arduus æther

et pluuia ingenti sata læta boumque labores 325

diluit; implentur fossæ et caua flumina crescunt

cum sonitu feruetque fretis spirantibus æquor.

ipse pater media nimborum in nocte corusca

fulmina molitur dextra, quo maxima motu

terra tremit, fugere feræ et mortalia corda 330

per gentis humilis strauit pauor; ille flagranti

aut Atho aut Rhodopen aut alta Ceraunia telo

deicit; ingeminant Austri et densissimus imber;

nunc nemora ingenti uento, nunc litora plangunt.

hoc metuens cæli mensis et sidera serua, 335

frigida Saturni sese quo stella receptet,

quos ignis cælo Cyllenius erret in orbis.

in primis uenerare deos, atque annua magnæ

sacra refer Cereri lætis operatus in herbis

extremæ sub casum hiemis, iam uere sereno. 340

tum pingues agni et tum mollissima uina,

tum somni dulces densæque in montibus umbræ.

cuncta tibi Cererem pubes agrestis adoret:

cui tu lacte fauos et miti dilue Baccho,

terque nouas circum felix eat hostia fruges, 345

omnis quam chorus et socii comitentur ouantes

et Cererem clamore uocent in tecta; neque ante

falcem maturis quisquam supponat aristis

quam Cereri torta redimitus tempora quercu

det motus incompositos et carmina dicat. 350

     Atque hæc ut certis possemus discere signis,

æstusque pluuiasque et agentis frigora uentos,

ipse pater statuit quid menstrua luna moneret,

quo signo caderent Austri, quid sæpe uidentes

agricolæ propius stabulis armenta tenerent. 355

continuo uentis surgentibus aut freta ponti

incipiunt agitata tumescere et aridus altis

montibus audiri fragor, aut resonantia longe

litora misceri et nemorum increbrescere murmur.

iam sibi tum a curuis male temperat unda carinis, 360

cum medio celeres reuolant ex æquore mergi

clamoremque ferunt ad litora, cumque marinæ

in sicco ludunt fulicæ, notasque paludes

deserit atque altam supra uolat ardea nubem.

sæpe etiam stellas uento impendente uidebis 365

præcipitis cælo labi, noctisque per umbram

flammarum longos a tergo albescere tractus;

sæpe leuem paleam et frondes uolitare caducas

aut summa nantis in aqua conludere plumas.

at Boreæ de parte trucis cum fulminat et cum 370

Eurique Zephyrique tonat domus, omnia plenis

rura natant fossis atque omnis nauita ponto

umida uela legit. numquam imprudentibus imber

obfuit: aut illum surgentem uallibus imis

aeriæ fugere grues, aut bucula cælum 375

suspiciens patulis captauit naribus auras,

aut arguta lacus circumuolitauit hirundo

et ueterem in limo ranæ cecinere querelam.

sæpius et tectis penetralibus extulit oua

angustum formica terens iter, et bibit ingens 380

arcus, et e pastu decedens agmine magno

coruorum increpuit densis exercitus alis.

iam uariæ pelagi uolucres et quæ Asia circum

dulcibus in stagnis rimantur prata Caystri—

certatim largos umeris infundere rores, 385

nunc caput obiectare fretis, nunc currere in undas

et studio incassum uideas gestire lauandi.

tum cornix plena pluuiam uocat improba uoce

et sola in sicca secum spatiatur harena.

ne nocturna quidem carpentes pensa puellæ 390

nesciuere hiemem, testa cum ardente uiderent

scintillare oleum et putris concrescere fungos.

     Nec minus ex imbri soles et aperta serena

prospicere et certis poteris cognoscere signis:

nam neque tum stellis acies obtunsa uidetur, 395

nec fratris radiis obnoxia surgere Luna,

tenuia nec lanæ per cælum uellera ferri;

non tepidum ad solem pennas in litore pandunt

dilectæ Thetidi alcyones, non ore solutos

immundi meminere sues iactare maniplos. 400

at nebulæ magis ima petunt campoque recumbunt,

solis et occasum seruans de culmine summo

nequiquam seros exercet noctua cantus.

apparet liquido sublimis in aere Nisus,

et pro purpureo pœnas dat Scylla capillo: 405

quacumque illa leuem fugiens secat æthera pennis,

ecce inimicus atrox magno stridore per auras

insequitur Nisus; qua se fert Nisus ad auras,

illa leuem fugiens raptim secat æthera pennis.

tum liquidas corui presso ter gutture uoces 410

aut quater ingeminant, et sæpe cubilibus altis

nescio qua præter solitum dulcedine læti

inter se in foliis strepitant; iuuat imbribus actis

progeniem paruam dulcisque reuisere nidos.

haud equidem credo, quia sit diuinitus illis 415

ingenium aut rerum fato prudentia maior;

uerum ubi tempestas et cæli mobilis umor

mutauere uias et Iuppiter uuidus Austris

denset erant quæ rara modo, et quæ densa relaxat,

uertuntur species animorum, et pectora motus 420

nunc alios, alios dum nubila uentus agebat,

concipiunt: hinc ille auium concentus in agris

et lætæ pecudes et ouantes gutture corui.

     Si uero solem ad rapidum lunasque sequentis

ordine respicies, numquam te crastina fallet 425

hora, neque insidiis noctis capiere serenæ.

luna reuertentis cum primum colligit ignis,

si nigrum obscuro comprenderit aera cornu,

maximus agricolis pelagoque parabitur imber;

at si uirgineum suffuderit ore ruborem, 430

uentus erit: uento semper rubet aurea Phœbe.

sin ortu quarto (namque is certissimus auctor)

pura neque obtunsis per cælum cornibus ibit,

totus et ille dies et qui nascentur ab illo

exactum ad mensem pluuia uentisque carebunt, 435

uotaque seruati soluent in litore nautæ

Glauco et Panopeæ et Inoo Melicertæ.

sol quoque et exoriens et cum se condet in undas

signa dabit; solem certissima signa sequentur,

et quæ mane refert et quæ surgentibus astris. 440

ille ubi nascentem maculis uariauerit ortum

conditus in nubem medioque refugerit orbe,

suspecti tibi sint imbres: namque urget ab alto

arboribusque satisque Notus pecorique sinister.

aut ubi sub lucem densa inter nubila sese 445

diuersi rumpent radii, aut ubi pallida surget

Tithoni croceum linquens Aurora cubile,

heu, male tum mitis defendet pampinus uuas:

tam multa in tectis crepitans salit horrida grando.

hoc etiam, emenso cum iam decedit Olympo, 450

profuerit meminisse magis; nam sæpe uidemus

ipsius in uultu uarios errare colores:

cæruleus pluuiam denuntiat, igneus Euros;

sin maculæ incipiunt rutilo immiscerier igni,

omnia tum pariter uento nimbisque uidebis 455

feruere: non illa quisquam me nocte per altum

ire neque a terra moneat conuellere funem.

at si, cum referetque diem condetque relatum,

lucidus orbis erit, frustra terrebere nimbis

et claro siluas cernes Aquilone moueri. 460

denique, quid Vesper serus uehat, unde serenas

uentus agat nubes, quid cogitet umidus Auster,

sol tibi signa dabit. solem quis dicere falsum

audeat? ille etiam cæcos instare tumultus

sæpe monet fraudemque et operta tumescere bella; 465

ille etiam exstincto miseratus Cæsare Romam,

cum caput obscura nitidum ferrugine texit

impiaque æternam timuerunt sæcula noctem.

tempore quamquam illo tellus quoque et æquora ponti,

obscenæque canes importunæque uolucres 470

signa dabant. quotiens Cyclopum efferuere in agros

uidimus undantem ruptis fornacibus Aetnam,

flammarumque globos liquefactaque uoluere saxa!

armorum sonitum toto Germania cælo

audiit, insolitis tremuerunt motibus Alpes. 475

uox quoque per lucos uulgo exaudita silentis

ingens, et simulacra modis pallentia miris

uisa sub obscurum noctis, pecudesque locutæ

(infandum!); sistunt amnes terræque dehiscunt,

et mæstum inlacrimat templis ebur aeraque sudant. 480

proluit insano contorquens uertice siluas

fluuiorum rex Eridanus camposque per omnis

cum stabulis armenta tulit. nec tempore eodem

tristibus aut extis fibræ apparere minaces

aut puteis manare cruor cessauit, et altæ 485

per noctem resonare lupis ululantibus urbes.

non alias cælo ceciderunt plura sereno

fulgura nec diri totiens arsere cometæ.

ergo inter sese paribus concurrere telis

Romanas acies iterum uidere Philippi; 490

nec fuit indignum superis bis sanguine nostro

Emathiam et latos Hæmi pinguescere campos.

scilicet et tempus ueniet, cum finibus illis

agricola incuruo terram molitus aratro

exesa inueniet scabra robigine pila, 495

aut grauibus rastris galeas pulsabit inanis

grandiaque effossis mirabitur ossa sepulcris.

di patrii Indigetes et Romule Vestaque mater,

quæ Tuscum Tiberim et Romana Palatia seruas,

hunc saltem euerso iuuenem succurrere sæclo 500

ne prohibete. satis iam pridem sanguine nostro

Laomedonteæ luimus periuria Troiæ;

iam pridem nobis cæli te regia, Cæsar,

inuidet atque hominum queritur curare triumphos,

quippe ubi fas uersum atque nefas: tot bella per orbem, 505

tam multæ scelerum facies, non ullus aratro

dignus honos, squalent abductis arua colonis,

et curuæ rigidum falces conflantur in ensem.

hinc mouet Euphrates, illinc Germania bellum;

uicinæ ruptis inter se legibus urbes 510

arma ferunt; sæuit toto Mars impius orbe,

ut cum carceribus sese effudere quadrigæ,

addunt in spatia, et frustra retinacula tendens

fertur equis auriga neque audit currus habenas.