PUBLII VERGILI MARONIS, GEORGICON LIBER QVARTVS

PUBLII VERGILI MARONIS

GEORGICON LIBER QVARTVS

Protinus aerii mellis cælestia dona

exsequar: hanc etiam, Mæcenas, adspice partem.

Admiranda tibi levium spectacula rerum

magnanimosque duces totiusque ordine gentis

mores et studia et populos et prœlia dicam. 5

In tenui labor; at tenuis non gloria, si quem

numina læva sinunt auditque vocatus Apollo.

Principio sedes apibus statioque petenda,

quo neque sit ventis aditus—nam pabula venti

ferre domum prohibent—neque oves hædique petulci 10

floribus insultent aut errans bucula campo

decutiat rorem et surgentes atterat herbas.

Absint et picti squalentia terga lacerti

pinguibus a stabulis meropesque aliæque volucres

et manibus Procne pectus signata cruentis; 15

omnia nam late vastant ipsasque volantes

ore ferunt dulcem nidis immitibus escam.

At liquidi fontes et stagna virentia musco

adsint et tenuis fugiens per gramina rivus,

palmaque vestibulum aut ingens oleaster inumbret, 20

ut, cum prima novi ducent examina reges

vere suo ludetque favis emissa iuventus,

vicina invitet decedere ripa calori,

obviaque hospitiis teneat frondentibus arbos.

In medium, seu stabit iners seu profluet umor, 25

transversas salices et grandia conice saxa,

pontibus ut crebris possint consistere et alas

pandere ad æstivum solem, si forte morantes

sparserit aut præceps Neptuno immerserit Eurus.

Hæc circum casiæ virides et olentia late 30

serpylla et graviter spirantis copia thymbræ

floreat inriguumque bibant violaria fontem.

Ipsa autem, seu corticibus tibi suta cavatis,

seu lento fuerint alvaria vimine texta,

angustos habeant aditus: nam frigore mella 35

cogit hiems, eademque calor liquefacta remittit.

Utraque vis apibus pariter metuenda; neque illæ

nequiquam in tectis certatim tenuia cera

spiramenta linunt fucoque et floribus oras

explent collectumque hæc ipsa ad munera gluten 40

et visco et Phrygiæ servant pice lentius Idæ.

Sæpe etiam effossis, si vera est fama, latebris

sub terra fovere larem, penitusque repertæ

pumicibusque cavis exesæque arboris antro.

Tu tamen et levi rimosa cubilia limo 45

ungue fovens circum et raras superinice frondes.

Neu propius tectis taxum sine, neve rubentes

ure foco cancros, altæ neu crede paludi,

aut ubi odor cæni gravis aut ubi concava pulsu

saxa sonant vocisque offensa resultat imago. 50

Quod superest, ubi pulsam hiemem sol aureus egit

sub terras cælumque æstiva luce reclusit,

illæ continuo saltus silvasque peragrant

purpureosque metunt flores et flumina libant

summa leves. Hinc nescio qua dulcedine lætæ 55

progeniem nidosque fovent, hinc arte recentes

excudunt ceras et mella tenacia fingunt.

Hinc ubi iam emissum caveis ad sidera cæli

nare per æstatem liquidam suspexeris agmen

obscuramque trahi vento mirabere nubem, 60

contemplator: aquas dulces et frondea semper

tecta petunt. Huc tu iussos adsperge sapores,

trita melisphylla et cerinthæ ignobile gramen,

tinnitusque cie et Matris quate cymbala circum.

ipsæ consident medicatis sedibus, ipsæ 65

intima more suo sese in cunabula condent.

Sin autem ad pugnam exierint, nam sæpe duobus

regibus incessit magno discordia motu,

continuoque animos vulgi et trepidantia bello

corda licet longe præsciscere; namque morantes 70

Martius ille aeris rauci canor increpat et vox

auditur fractos sonitus imitata tubarum;

tum trepidæ inter se coeunt pennisque coruscant

spiculaque exacuunt rostris aptantque lacertos

et circa regem atque ipsa ad prætoria densæ 75

miscentur magnisque vocant clamoribus hostem.

Ergo ubi ver nactæ sudum camposque patentes,

erumpunt portis; concurritur, æthere in alto

fit sonitus, magnum mixtæ glomerantur in orbem

præcipitesque cadunt; non densior aëre grando, 80

nec de concussa tantum pluit ilice glandis.

ipsi per medias acies insignibus alis

ingentes animos angusto in pectore versant,

usque adeo obnixi non cedere, dum gravis aut hos

aut hos versa fuga victor dare terga subegit. 85

Hi motus animorum atque hæc certamina tanta

pulveris exigui iactu compressa quiescent.

Verum ubi ductores acie revocaveris ambo,

deterior qui visus, eum, ne prodigus obsit,

dede neci; melior vacua sine regnet in aula. 90

Alter erit maculis auro squalentibus ardens;

nam duo sunt genera: hic melior, insignis et ore

et rutilis clarus squamis, ille horridus alter

desidia latamque trahens inglorius alvum.

Ut binæ regum facies, ita corpora plebis. 95

Namque aliæ turpes horrent, ceu pulvere ab alto

cum venit et sicco terram spuit ore viator

aridus; elucent aliæ et fulgore coruscant

ardentes auro et paribus lita corpora guttis.

Hæc potior suboles, hinc cæli tempore certo 100

dulcia mella premes, nec tantum dulcia, quantum

et liquida et durum Bacchi domitura saporem.

At cum incerta volant cæloque examina ludunt

contemnuntque favos et frigida tecta relinquunt,

instabiles animos ludo prohibebis inani. 105

Nec magnus prohibere labor: tu regibus alas

eripe; non illis quisquam cunctantibus altum

ire iter aut castris audebit vellere signa.

Invitent croceis halantes floribus horti

et custos furum atque avium cum falce saligna 110

Hellespontiaci servet tutela Priapi.

Ipse thymum pinosque ferens de montibus altis

tecta serat late circum, cui talia curæ;

ipse labore manum duro terat, ipse feraces

figat humo plantas et amicos inriget imbres. 115

Atque equidem, extremo ni iam sub fine laborum

vela traham et terris festinem advertere proram,

forsitan et, pingues hortos quæ cura colendi

ornaret, canerem, biferique rosaria Pæsti,

quoque modo potis gauderent intiba rivis 120

et virides apio ripæ, tortusque per herbam

cresceret in ventrem cucumis; nec sera comantem

narcissum aut flexi tacuissem vimen acanthi

pallentesque hederas et amantes litora myrtos.

Namque sub Oebaliæ memini me turribus arcis, 125

qua niger umectat flaventia culta Galæsus,

Corycium vidisse senem, cui pauca relicti

iugera ruris erant, nec fertilis illa iuvencis

nec pecori opportuna seges nec commoda Baccho.

Hic rarum tamen in dumis olus albaque circum 130

lilia verbenasque premens vescumque papaver

regum æquabat opes animis seraque revertens

nocte domum dapibus mensas onerabat inemptis.

Primus vere rosam atque autumno carpere poma,

et cum tristis hiems etiamnum frigore saxa 135

rumperet et glacie cursus frenaret aquarum,

ille comam mollis iam tondebat hyacinthi

æstatem increpitans seram Zephyrosque morantes.

Ergo apibus fetis idem atque examine multo

primus abundare et spumantia cogere pressis 140

mella favis; illi tiliæ atque uberrima pinus,

quotque in flore novo pomis se fertilis arbos

induerat, totidem autumno matura tenebat.

Ille etiam seras in versum distulit ulmos

eduramque pirum et spinos iam pruna ferentes 145

iamque ministrantem platanum potantibus umbras.

Verum hæc ipse equidem spatiis exclusus iniquis

prætereo atque aliis post me memoranda relinquo.

Nunc age, naturas apibus quas Iuppiter ipse

addidit, expediam, pro qua mercede canoros 150

Curetum sonitus crepitantiaque aera secutæ

Dictæo cæli regem pavere sub antro.

Solæ communes natos, consortia tecta

urbis habent magnisque agitant sub legibus ævum,

et patriam solæ et certos novere penates, 155

venturæque hiemis memores æstate laborem

experiuntur et in medium quæsita reponunt.

Namque aliæ victu invigilant et fœdere pacto

exercentur agris; pars intra sæpta domorum

Narcissi lacrimam et lentum de cortice gluten 160

prima favis ponunt fundamina, deinde tenaces

suspendunt ceras: aliæ spem gentis adultos

educunt fetus, aliæ purissima mella

stipant et liquido distendunt nectare cellas.

Sunt quibus ad portas cecidit custodia sorti, 165

inque vicem speculantur aquas et nubila cæli

aut onera accipiunt venientum aut agmine facto

ignavum fucos pecus a præsepibus arcent.

Fervet opus, redolentque thymo fragrantia mella.

ac veluti lentis Cyclopes fulmina massis 170

cum properant, alii taurinis follibus auras

accipiunt redduntque, alii stridentia tingunt

aera lacu; gemit impositis incudibus Aetna;

illi inter sese magna vi bracchia tollunt

in numerum versantque tenaci forcipe ferrum: 175

non aliter, si parva licet componere magnis,

Cecropias innatus apes amor urget habendi,

munere quamque suo. Grandævis oppida curæ

et munire favos et dædala fingere tecta.

At fessæ multa referunt se nocte minores, 180

crura thymo plenæ; pascuntur et arbuta passim

et glaucas salices casiamque crocumque rubentem

et pinguem tiliam et ferrugineos hyacinthos.

Omnibus una quies operum, labor omnibus unus:

mane ruunt portis; nusquam mora; rursus easdem 185

vesper ubi e pastu tandem decedere campis

admonuit, tum tecta petunt, tum corpora curant;

fit sonitus, mussantque oras et limina circum.

Post, ubi iam thalamis se composuere, siletur

in noctem fessosque sopor suus occupat artus. 190

Nec vero a stabulis pluvia impendente recedunt

longius aut credunt cælo adventantibus Euris,

sed circum tutæ sub mœnibus urbis aquantur,

excursusque breves temptant et sæpe lapillos,

ut cumbæ instabiles fluctu iactante saburram, 195

tollunt, his sese per inania nubila librant.

Illum adeo placuisse apibus mirabere morem,

quod neque concubitu indulgent nec corpora segnes

in Venerem solvunt aut fetus nixibus edunt:

verum ipsæ e foliis natos, e suavibus herbis 200

ore legunt, ipsæ regem parvosque Quirites

sufficiunt aulasque et cerea regna refigunt.

Sæpe etiam duris errando in cotibus alas

attrivere ultroque animam sub fasce dedere:

tantus amor florum et generandi gloria mellis. 205

Ergo ipsas quamvis angusti terminus ævi

excipiat, neque enim plus septima ducitur æstas,

at genus immortale manet multosque per annos

stat fortuna domus et avi numerantur avorum.

Præterea regem non sic Aegyptus et ingens 210

Lydia nec populi Parthorum aut Medus Hydaspes

observant. Rege incolumi mens omnibus una est;

amisso rupere fidem constructaque mella

diripuere ipsæ et crates solvere favorum.

Ille operum custos, illum admirantur et omnes 215

circumstant fremitu denso stipantque frequentes

et sæpe attollunt umeris et corpora bello

obiectant pulchramque petunt per vulnera mortem.

His quidam signis atque hæc exempla secuti

esse apibus partem divinæ mentis et haustus 220

ætherios dixere; deum namque ire per omnes

terrasque tractusque maris cælumque profundum.

Hinc pecudes, armenta, viros, genus omne ferarum,

quemque sibi tenues nascentem arcessere vitas;

scilicet huc reddi deinde ac resoluta referri 225

omnia nec morti esse locum, sed viva volare

sideris in numerum atque alto succedere cælo.

Siquando sedem angustam servataque mella

thesauris relines, prius haustu sparsus aquarum

ora fove fumosque manu prætende sequaces. 230

Bis gravidos cogunt fetus, duo tempora messis,

Taygete simul os terris ostendit honestum

Pleas et Oceani spretos pede reppulit amnes,

aut eadem sidus fugiens ubi Piscis aquosi

tristior hibernas cælo descendit in undas. 235

Illis ira modum supra est, læsæque venenum

morsibus inspirant et spicula cæca relinquunt

adfixæ venis animasque in vulnere ponunt.

Sin duram metues hiemem parcesque futuro

contunsosque animos et res miserabere fractas, 240

at suffire thymo cerasque recidere inanes

quis dubitet? nam sæpe favos ignotus adedit

stellio et lucifugis congesta cubilia blattis

immunisque sedens aliena ad pabula fucus

aut asper crabro imparibus se immiscuit armis, 245

aut dirum tiniæ genus, aut invisa Minervæ

laxos in foribus suspendit aranea casses.

Quo magis exhaustæ fuerint, hoc acrius omnes

incumbent generis lapsi sarcire ruinas

complebuntque foros et floribus horrea texent. 250

Si vero, quoniam casus apibus quoque nostros

vita tulit, tristi languebunt corpora morbo—

quod iam non dubiis poteris cognoscere signis:

continuo est ægris alius color, horrida vultum

deformat macies, tum corpora luce carentum 255

exportant tectis et tristia funera ducunt;

aut illæ pedibus conexæ ad limina pendent,

aut intus clausis cunctantur in ædibus, omnes

ignavæque fame et contracto frigore pigræ.

Tum sonus auditur gravior, tractimque susurrant, 260

frigidus ut quondam silvis immurmurat Auster,

ut mare sollicitum stridit refluentibus undis,

æstuat ut clausis rapidus fornacibus ignis:

hic iam galbaneos suadebo incendere odores

mellaque harundineis inferre canalibus, ultro 265

hortantem et fessas ad pabula nota vocantem.

Proderit et tunsum gallæ admiscere saporem

Arentesque rosas aut igni pinguia multo

defruta vel psithia passos de vite racemos

Cecropiumque thymum et grave olentia centaurea. 270

Est etiam flos in pratis, cui nomen amello

fecere agricolæ, facilis quærentibus herba;

namque uno ingentem tollit de cæspite silvam,

aureus ipse, sed in foliis, quæ plurima circum

funduntur, violæ sublucet purpura nigræ; 275

[sæpe deum nexis ornatæ torquibus aræ;]

asper in ore sapor; tonsis in vallibus illum

pastores et curva legunt prope flumina Mellæ.

Huius odorato radices incoque Baccho

pabulaque in foribus plenis adpone canistris. 280

Sed siquem proles subito defecerit omnis,

nec genus unde novæ stirpis revocetur habebit,

tempus et Arcadii memoranda inventa magistri

pandere, quoque modo cæsis iam sæpe iuvencis

insincerus apes tulerit cruor. Altius omnem 285

expediam prima repetens ab origine famam.

Nam qua Pellæi gens fortunata Canopi

accolit effuso stagnantem flumine Nilum

et circum pictis vehitur sua rura phaselis,

quaque pharetratæ vicinia Persidis urget, 290

[et viridem Aegyptum nigra fecundat harena,

et diversa ruens septem discurrit in ora

usque coloratis amnis devexus ab Indis]

omnis in hac certam regio iacit arte salutem.

Exiguus primum atque ipsos contractus in usus 295

eligitur locus; hunc angustique imbrice tecti

parietibusque premunt artis et quattuor addunt,

quattuor a ventis obliqua luce fenestras.

Tum vitulus bima curvans iam cornua fronte

quæritur; huic geminæ nares et spiritus oris 300

multa reluctanti obstruitur, plagisque perempto

tunsa per integram solvuntur viscera pellem.

Sic positum in clauso linquunt et ramea costis

subiciunt fragmenta, thymum casiasque recentes.

Hoc geritur Zephyris primum impellentibus undas, 305

ante novis rubeant quam prata coloribus, ante

garrula quam tignis nidum suspendat hirundo.

Interea teneris tepefactus in ossibus umor

æstuat et visenda modis animalia miris,

trunca pedum primo, mox et stridentia pennis, 310

miscentur tenuemque magis magis aëra carpunt,

donec, ut æstivis effusus nubibus imber,

erupere aut ut nervo pulsante sagittæ,

prima leves ineunt si quando prœlia Parthi.

Quis deus hanc, Musæ, quis nobis extudit artem? 315

Unde nova ingressus hominum experientia cepit?

Pastor Aristæus fugiens Peneia Tempe,

amissis, ut fama, apibus morboque fameque,

tristis ad extremi sacrum caput adstitit amnis

multa querens atque hac adfatus voce parentem: 320

'Mater, Cyrene mater, quæ gurgitis huius

ima tenes, quid me præclara stirpe deorum,

si modo, quem perhibes, pater est Thymbræus Apollo,

invisum fatis genuisti? aut quo tibi nostri

pulsus amor? quid me cælum sperare iubebas? 325

En etiam hunc ipsum vitæ mortalis honorem,

quem mihi vix frugum et pecudum custodia sollers

omnia temptanti extuderat, te matre relinquo.

Quin age et ipsa manu felices erue silvas,

fer stabulis inimicum ignem atque interfice messes, 330

ure sata et validam in vites molire bipennem,

tanta meæ si te ceperunt tædia laudis.'

At mater sonitum thalamo sub fluminis alti

sensit. Eam circum Milesia vellera Nymphæ

carpebant hyali saturo fucata colore, 335

drymoque Xanthoque Ligeaque Phyllodoceque,

cæsariem effusæ nitidam per candida colla,

Nesæe Spioque Thaliaque Cymodoceque,

Cydippeque et flava Lycorias, altera virgo,

altera tum primos Lucinæ experta labores, 340

Clioque et Beroe soror, Oceanitides ambæ,

ambæ auro, pictis incinctæ pellibus ambæ,

atque Ephyre atque Opis et Asia Deiopea

et tandem positis velox Arethusa sagittis.

Inter quas curam Clymene narrabat inanem 345

Vulcani Martisque dolos et dulcia furta,

aque Chao densos divum numerabat amores

carmine quo captæ dum fusis mollia pensa

devolvunt, iterum maternas impulit aures

luctus Aristæi, vitreisque sedilibus omnes 350

obstipuere; sed ante alias Arethusa sorores

prospiciens summa flavum caput extulit unda

et procul: 'O gemitu non frustra exterrita tanto,

Cyrene soror, ipse tibi, tua maxima cura,

tristis Aristæus Penei genitoris ad undam 355

stat lacrimans et te crudelem nomine dicit.'

Huic percussa nova mentem formidine mater,

'duc, age, duc ad nos; fas illi limina divum

tangere,' ait. Simul alta iubet discedere late

flumina, qua iuvenis gressus inferret. At illum 360

curvata in montis faciem circumstetit unda

accepitque sinu vasto misitque sub amnem.

Iamque domum mirans genetricis et umida regna

speluncisque lacus clausos lucosque sonantes

ibat et ingenti motu stupefactus aquarum 365

omnia sub magna labentia flumina terra

spectabat diversa locis, Phasimque Lycumque

et caput, unde altus primum se erumpit Enipeus

unde pater Tiberinus et unde Aniena fluenta

saxosusque sonans Hypanis Mysusque Caicus, 370

et gemina auratus taurino cornua vultu

Eridanus, quo non alius per pinguia culta

in mare purpureum violentior effluit amnis.

Postquam est in thalami pendentia pumice tecta

perventum et nati fletus cognovit inanes 375

Cyrene, manibus liquidos dant ordine fontes

germanæ tonsisque ferunt mantelia villis;

pars epulis onerant mensas et plena reponunt

pocula, Panchæis adolescunt ignibus aræ;

et mater, 'Cape Mæonii carchesia Bacchi: 380

Oceano libemus,' ait. Simul ipsa precatur

Oceanumque patrem rerum Nymphasque sorores

centum quæ silvas, centum quæ flumina servant.

Ter liquido ardentem perfundit nectare Vestam,

ter flamma ad summum tecti subiecta reluxit. 385

Omine quo firmans animum sic incipit ipsa:

'Est in Carpathio Neptuni gurgite vates

cæruleus Proteus, magnum qui piscibus æquor

et iuncto bipedum curru metitur equorum.

Hic nunc Emathiæ portus patriamque revisit 390

Pallenen, hunc et Nymphæ veneramur et ipse

grandævus Nereus; novit namque omnia vates,

quæ sint, quæ fuerint, quæ mox ventura trahantur;

quippe ita Neptuno visum est, immania cuius

armenta et turpes pascit sub gurgite phocas. 395

Hic tibi, nate, prius vinclis capiendus, ut omnem

expediat morbi causam eventusque secundet.

Nam sine vi non ulla dabit præcepta, neque illum

orando flectes; vim duram et vincula capto

tende; doli circum hæc demum frangentur inanes. 400

Ipsa ego, te, medios cum sol accenderit æstus,

cum sitiunt herbæ et pecori iam gratior umbra est,

in secreta senis ducam, quo fessus ab undis

se recipit, facile ut somno adgrediare iacentem.

Verum ubi correptum manibus vinclisque tenebis, 405

tum variæ eludent species atque ora ferarum

Fiet enim subito sus horridus atraque tigris

squamosusque draco et fulva cervice leæna,

aut acrem flammæ sonitum dabit atque ita vinclis

excidet, aut in aquas tenues dilapsus abibit. 410

Sed quanto ille magis formas se vertet in omnes,

tanto, nate, magis contende tenacia vincla,

donec talis erit mutato corpore, qualem

videris, incepto tegeret cum lumina somno".

Hæc ait et liquidum ambrosiæ defundit odorem, 415

quo totum nati corpus perduxit; at illi

dulcis compositis spiravit crinibus aura

atque habilis membris venit vigor. Est specus ingens

exesi latere in montis, quo plurima vento

cogitur inque sinus scindit sese unda reductos, 420

deprensis olim statio tutissima nautis;

intus se vasti Proteus tegit obice saxi.

Hic iuvenem in latebris aversum a lumine Nympha

collocat; ipsa procul nebulis obscura resistit.

Iam rapidus torrens sitientes Sirius Indos 425

ardebat, cælo et medium sol igneus orbem

hauserat; arebant herbæ et cava flumina siccis

faucibus ad limum radii tepefacta coquebant:

cum Proteus consueta petens e fluctibus antra

ibat; eum vasti circum gens umida ponti 430

exsultans rorem late dispergit amarum.

Sternunt se somno diversæ in litore phocæ.

Ipse, velut stabuli custos in montibus olim,

vesper ubi e pastu vitulos ad tecta reducit,

auditisque lupos acuunt balatibus agni, 435

considit scopulo medius numerumque recenset.

Cuius Aristæo quoniam est oblata facultas,

vix defessa senem passus componere membra

cum clamore ruit magno manicisque iacentem

occupat. Ille suæ contra non immemor artis 440

omnia transformat sese in miracula rerum,

ignemque horribilemque feram fluviumque liquentem.

Verum ubi nulla fugam reperit fallacia, victus

in sese redit atque hominis tandem ore locutus:

'Nam quis te, iuvenum confidentissime, nostras 445

iussit adire domos? Quidve hinc petis?' inquit. At ille:

'Scis, Proteu, scis ipse; neque est te fallere quicquam

sed tu desine velle. Deum præcepta secuti

venimus hinc lapsis quæsitum oracula rebus".

Tantum effatus. Ad hæc vates vi denique multa 450

ardentes oculos intorsit lumine glauco

et graviter frendens sic fatis ora resolvit.

"Non te nullius exercent numinis iræ;

magna luis commissa: tibi has miserabilis Orpheus

haudquaquam ob meritum pœnas, ni fata resistant, 455

suscitat et rapta graviter pro coniuge sævit.

Illa quidem, dum te fugeret per flumina præceps,

immanem ante pedes hydrum moritura puella

servantem ripas alta non vidit in herba.

At chorus æqualis Dryadum clamore supremos460

implerunt montes; flerunt Rhodopeiæ arces

altaque Pangæa et Rhesi mavortia tellus

atque Getæ atque Hebrus et Actias Orithyia.

Ipse cava solans ægrum testudine amorem

te, dulcis coniunx, te solo in litore secum, 465

te veniente die, te decedente canebat.

Tænarias etiam fauces, alta ostia Ditis,

et caligantem nigra formidine lucum

ingressus manesque adiit regemque tremendum

nesciaque humanis precibus mansuescere corda. 470

At cantu commotæ Erebi de sedibus imis

umbræ ibant tenues simulacraque luce carentum,

quam multa in foliis avium se milia condunt

vesper ubi aut hibernus agit de montibus imber,

matres atque viri defunctaque corpora vita 475

magnanimum heroum, pueri innuptæque puellæ,

impositique rogis iuvenes ante ora parentum,

quos circum limus niger et deformis harundo

Cocyti tardaque palus inamabilis unda

alligat et noviens Styx interfusa coercet. 480

Quin ipsæ stupuere domus atque intima Leti

tartara cæruleosque implexæ crinibus angues

Eumenides, tenuitque inhians tria Cerberus ora

atque Ixionii vento rota constitit orbis.

Iamque pedem referens casus evaserat omnes; 485

redditaque Eurydice superas veniebat ad auras,

pone sequens, namque hanc dederat Proserpina legem,

cum subita incautum dementia cepit amantem,

ignoscenda quidem, scirent si ignoscere manes.

Restitit Eurydicenque suam iam luce sub ipsa 490

immemor heu! victusque animi respexit. Ibi omnis

effusus labor atque immitis rupta tyranni

fœdera, terque fragor stagnis auditus Avernis.

Illa, Quis et me, inquit, miseram et te perdidit, Orpheu,

quis tantus furor? En iterum crudelia retro 495

Fata vocant, conditque natantia lumina somnus.

Iamque vale: feror ingenti circumdata nocte

invalidasque tibi tendens, heu non tua, palmas!

dixit et ex oculis subito, ceu fumus in auras

commixtus tenues, fugit diversa, neque illum, 500

prensantem nequiquam umbras et multa volentem

dicere, præterea vidit, nec portitor Orci

amplius obiectam passus transire paludem.

Quid faceret? Quo se rapta bis coniuge ferret?

Quo fletu Manis, quæ numina voce moveret? 505

Illa quidem Stygia nabat iam frigida cumba.

Septem illum totos perhibent ex ordine menses

rupe sub aëria deserti ad Strymonis undam

flesse sibi et gelidis hæc evolvisse sub antris

mulcentem tigres et agentem carmine quercus; 510

qualis populea mærens philomela sub umbra

amissos queritur fetus, quos durus arator

observans nido implumes detraxit; at illa

flet noctem ramoque sedens miserabile carmen

integrat et mæstis late loca questibus implet. 515

Nulla Venus, non ulli animum flexere hymenæi.

Solus Hyperboreas glacies Tanaimque nivalem

arvaque Riphæis numquam viduata pruinis

lustrabat raptam Eurydicen atque inrita Ditis

dona querens; spretæ Ciconum quo munere matres 520

inter sacra deum nocturnique orgia Bacchi

discerptum latos iuvenem sparsere per agros.

Tum quoque marmorea caput a cervice revulsum

gurgite cum medio portans Oeagrius Hebrus

volveret, Eurydicen vox ipsa et frigida lingua 525

ah miseram Eurydicen! anima fugiente vocabat:

Eurydicen toto referebant flumine ripæ".

Hæc Proteus, et se iactu dedit æquor in altum,

quaque dedit, spumantem undam sub vertice torsit.

At non Cyrene; namque ultro adfata timentem: 530

'Nate, licet tristes animo deponere curas.

Hæc omnis morbi causa; hinc miserabile Nymphæ,

cum quibus illa choros lucis agitabat in altis,

exitium misere apibus. Tu munera supplex

tende petens pacem et faciles venerare Napæas; 535

namque dabunt veniam votis irasque remittent.

Sed modus orandi qui sit, prius ordine dicam.

Quattuor eximios præstanti corpore tauros,

qui tibi nunc viridis depascunt summa Lycæi,

delige et intacta totidem cervice iuvencas. 540

Quattuor his aras alta ad delubra dearum

constitue et sacrum iugulis demitte cruorem,

corporaque ipsa boum frondoso desere luco.

Post, ubi nona suos Aurora ostenderit ortus,

inferias Orphei Lethæa papavera mittes 545

et nigram mactabis ovem lucumque revises:

placatam Eurydicen vitula venerabere cæsa".

Haud mora; continuo matris præcepta facessit;

ad delubra venit, monstratas excitat aras,

quattuor eximios præstanti corpore tauros 550

ducit et intacta totidem cervice iuvencas.

Post, ubi nona suos Aurora induxerat ortus,

inferias Orphei mittit lucumque revisit.

Hic vero subitum ac dictu mirabile monstrum

adspiciunt, liquefacta boum per viscera toto 555

stridere apes utero et ruptis effervere costis,

immensasque trahi nubes, iamque arbore summa

confluere et lentis uvam demittere ramis.

Hæc super arvorum cultu pecorumque canebam

et super arboribus, Cæsar dum magnus ad altum 560

fulminat Euphraten bello victorque volentes

per populos dat iura viamque adfectat Olympo.

Illo Vergilium me tempore dulcis alebat

Parthenope studiis florentem ignobilis oti,

carmina qui lusi pastorum audaxque iuventa, 565

Tityre, te patulæ cecini sub tegmine fagi.

TELOS GEWRGIKWN